نوادری از دیار رم
- 2 -
نوادری از دیار رم
- 2 -
پس از كتابخانه واتيكان ، مىتوان كتابخانه آكادمىِ لينچى را از مهمترين كتابخانههاى رُم و اماكن شَرقشناسىِ آن سامان به شمار آورد .
بنيانگذار اين آكادمى ، اميرليونى كايتانى است كه در سال يكهزار و هشتصد و شصت و نُه ميلادى در خانوادهاى با اَصالت به دنيا آمد ، و در سال يكهزار و نهصد و بيست و شش ديده از دنيا برگرفت.
وى به زبانهاى ايتاليايى ، فرانسوى ، انگليسى ، آلمانى ، لاتين ، فارسى و عربى كاملاً مسلّط بود و كتاب كلانى هم در چند دفتر درباره تاريخ اسلام بهقلم آورد .
كتابخانه اين آكادمى در دو بخش عمومى [ كتابهاى اروپايى ] و شرقى [ كتابهاى عربى ، فارسى و ديگر اَلسنه شرقى ] در برگيرنده ششصد هزار كتاب است كه از اين شمارْ تعدادِ شصت و پنج هزار مجلّد مربوط به بخشِ شرقى مىباشد .
همچنين در اين بخش از كتابخانه ، حدود سيصد و شصت نسخه خطّى و يكصد و پنجاه نسخه عكسى نگهدارى مىشود . تا كنون نيز ، اين چهار دفتر درباره شناخت و فهرستِ اين دستنوشتهها فراهم آمده است:
نخست : فهرست نسخههاى خطى بنيانگر كايتانى ، اثرِ ژوزف گابريلى . اين مجموعه در سال يكهزار و نهصد و بيست و شش در رُم بهچاپ رسيده است .
دوم : فهرست نسخههاى خطى عربى / اسلامى آكادمى لينچى ، اثرِ پروفسور رناتو تراينى . در اين دفتر، هشتاد و يك مجموعه دستنويس كه در برگيرنده بيش از دويست و شصت كتاب و رساله است ، شناخته شده است.
سوم : فهرست نسخههاى خطى فارسى آكادمى لينچى، اثرِ آنجلو ميشل پيه مونتسه . در اين دفتر هم پنجاه و نُه دستنوشتِ فارسى شناسايى شده است .
چهارم : فهرست نسخههاى خطى كتابخانه آكادمى لينچى ، بهپيوستِ دو فِهرستواره، اثرِ دوست دانشمندم سيّد صادق حسينى اشكورى . نشرِ مَجمع ذخاير اسلامى در شهرستان قم . در اين فهرست ، دستنوشتهايى معرّفى شده كه ريز فيلمِ آنها در مركز احياى ميراث اسلامى قم موجود است .
در اين مقال نيز ذيلاً بهمعرّفىِ نُه نسخه نادر و نفيسِ اين آكادمى با بهره يابى از واپَسين فهرستِ ياد شده پرداخته مىشود :
دستنوشتها
[ 1 ]
أسنَى العقائد في أشرف المطالب و أزلف المقاصد
عقايد - عربى
از : امام الناصر حسن بن على بن داود مؤيّدى درگذشته 1024 هجرى .
پاسخ بهشش پرسش اعتقادى است كه برخى شيعيانِ يَمن از نويسنده پرسيدهاند و وى مطابق كيشِ زيديه پاسخ گفته است . محتواى موضوعىِ پرسشها عبارتند از : قضيّة الأشباح ، الخمسة الأشباح هُم أهل الكساء ، أهل الكساء في الجملة هُم أهل البيت عليهم السلام ، أهل البيت طوائفهم و فِرَقهم غير خارجين مِن الفرقة الزيدية، الفرقة الزيدية هي الفرقة الناجية، طلب تصحيح الخبر و إحكامه و معرفة كيفيّته و أحكامه.
نسخ ، عبداللّه بن احمد بن ابراهيم شرفى ، چهار شنبه 25 / ع 2 / 1052 هجرى ، دفتر پنجم از مجموعه ، برگه 287 - 329 ، شماره 34 ، 4711(4) .
[ 2 ]
الإفادة في تاريخ الأئمّة السادة
تاريخ - عربى
از : امام ابوطالب يحيى بن حسين هارونى ديلمى درگذشته 424 هجرى .
تاريخ زندگانى امير مؤمنان على و امام حسن و امام حسين عليهم السلام و پيشوايان زيديه تا سال 360 هجرى كه بهامام المهدى لِدين اللّه ابو عبدالله محمّد بن حسن بن قاسم پايان يافته است . وى در اين كتاب از اثر ارزشمند « المصابيح » تصنيف احمد بن ابراهيم حسنى درگذشته 352 هجرى بهره فراوانى برده است .
نسخ ، عبدالله بن احمد بن ابراهيم شرفى ، 17 / ج 1 / 1054 هجرى در روزگار امامتِ قاسم بن محمّد ، دفتر سوم از مجموعه ، برگه 188 - 274 ، شماره 34 ، 471 .
[ 3 ]
البساط
كلام - عربى
از : امام الناصر لِلحقّ حسن بن على حسينى اُطروش درگذشته 304 هجرى .
مختصرى در پيرامَنِ عدل و توحيد و ديگر مطالبِ مربوطه كه مطابقِ مذهب اهل بيت عليهم السلام و با استفاده از آيات و رواياتْ همراه با خُرده گيرى بر مُجبّره و ديگر فِرَق باطله تأليف شده است .
نسخ ، عبداللّه بن احمد بن ابراهيم شرفى ، چهار شنبه 17 / ج 1 / 1052 هجرى ، دفتر يكم از مجموعه ، برگه 2 - 79 ، شماره 34 ، 471 .
[ 4 ]
بلوغ المرام مِن سيرة ابن هشام
سيره پيامبر - عربى
از : تقى الدين ابوبكر ابن حِجَّه حموى درگذشته 837 هجرى .
تهذيب و اضافاتى است بر كتاب پرآوازه « السيرة النبويّة » اثر ابن هشام . نسخه حاضر دربرگيرنده نيمه دومِ كتاب است .
نسخ مُعرَب ، محمّد بن محمّد بن شرف نقوى حموى ، مُستهلّ رجب 833 هجرى ، 522 صفحه ، شماره 76 ، 1617 .
[ 5 ]
تَشنيف أُذُن الألمعي في نظم حِكَم الوصيّ
نظم - عربى
از : نويسندهاى ناشناخته .
قصيده لاميهايست در يكصد و يك بيت كه در آن شمارى از سخنان حكمتآميز امير مؤمنان على عليه السلام به رشته نظم دركشيده شده است .
نسخ ، سده 13 هجرى ، دفتر دوازدهم از مجموعه ، برگه 244 - 252 ، شماره 39 ، 665 .
[ 6 ]
الردّ على الجبريّة و القدريّة
كلام و عقايد - عربى
از : قاضى ابو عمر احمد بن محمّد بن حفص خَلّال(5) .
پاسخ مفصّلى است بهادلّههاى قرآنىِ جبريّه . نسخه حاضر تا اوايل سوره جِنّ را در بردارد .
نسخ كم نقطه ، سده 7 يا 8 هجرى ، كتابت شده به جهتِ عبداللّه بن عمر بن على بن يحيى تميمى ، از انجام ناتمام است ، 347 صفحه ، شماره 31 ، 325 .
[ 7 ]
صحيفة الرضا عليه السلام
اخبار - عربى
بهروايت از : امام على بن موسى الرضا عليهما السلام .
كتاب معروفى كه بهاسناد گونه گون نقل گرديده است ، نسخه حاضر بهروايتِ قاضى ابو عبداللّه محمّد بن عبداللّه بن حمزة بن أبى النَّجم در تاريخ جُمادى الأولى 630 هجرى بهنقل از پدرش مىباشد .
نسخ ، احتمالاً بهخطّ عبداللّه بن احمد بن ابراهيم شرفى ، ميانه 1008 تا 1054 هجرى ، دفتر يازدهم از مجموعه ، برگه 386 - 413 ، شماره 34 ، 471 .
[ 8 ]
العِقد الفاخر الحسن في طبقات أعيان أهل اليمن
تراجم - عربى
از : شمس الدين على بن حسن خزرجى درگذشته 812 هجرى .
تراجم نسبتاً مفصّلِ بزرگان ديار يَمن از روزگار پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تا سده هشتم هجرى ، در سى باب بهترتيب حروف الفبا ، اين نسخه مربوط بهجلد دوم و از باب ظاء مُعجمه تا آخر كتاب است .
نسخ ، احتمالاً سده 10 هجرى ، در حاشيه تصحيح شده ، 340 صفحه ، شماره 287 ، 668 .
[ 9 ]
المجموع المحيط بالتكليف
كلام - عربى
از : قاضى القضاة ابوالحسن عبدالجبّار بن احمد همدانى استرآبادى درگذشته 415 هجرى .
وى مباحث كلامى را از افاداتِ استادش ابومحمّد ابن متّويه برگرفته و با افزودههايى در اين اثر گرد هم آورده است . كتاب داراى سى و پنج جزء و هر جزء در چند باب مىباشد ، اين نسخه دربرگيرنده هشت جزء نخستين است .
نسخ ، پِگاه سه شنبه نيمه نخستِ ماه ربيع الثانى 691 هجرى ، داراى حواشى مختصر ، 339 صفحه ، شماره 320 ، 670 .
پی نوشتها
4) رقم سمتِ راست مربوط بهشماره نسخه در آكادمى، و رقم سمتِ چپ مربوط بهمركز احياى ميراث اسلامى است .
5) ابن نديم وى را در عدادِ دانشيان شيعى برشمرده است . نگر : الفهرست : 220 - 221 ، طبعِ رضا تجدّد .
- 2 -
پس از كتابخانه واتيكان ، مىتوان كتابخانه آكادمىِ لينچى را از مهمترين كتابخانههاى رُم و اماكن شَرقشناسىِ آن سامان به شمار آورد .
بنيانگذار اين آكادمى ، اميرليونى كايتانى است كه در سال يكهزار و هشتصد و شصت و نُه ميلادى در خانوادهاى با اَصالت به دنيا آمد ، و در سال يكهزار و نهصد و بيست و شش ديده از دنيا برگرفت.
وى به زبانهاى ايتاليايى ، فرانسوى ، انگليسى ، آلمانى ، لاتين ، فارسى و عربى كاملاً مسلّط بود و كتاب كلانى هم در چند دفتر درباره تاريخ اسلام بهقلم آورد .
كتابخانه اين آكادمى در دو بخش عمومى [ كتابهاى اروپايى ] و شرقى [ كتابهاى عربى ، فارسى و ديگر اَلسنه شرقى ] در برگيرنده ششصد هزار كتاب است كه از اين شمارْ تعدادِ شصت و پنج هزار مجلّد مربوط به بخشِ شرقى مىباشد .
همچنين در اين بخش از كتابخانه ، حدود سيصد و شصت نسخه خطّى و يكصد و پنجاه نسخه عكسى نگهدارى مىشود . تا كنون نيز ، اين چهار دفتر درباره شناخت و فهرستِ اين دستنوشتهها فراهم آمده است:
نخست : فهرست نسخههاى خطى بنيانگر كايتانى ، اثرِ ژوزف گابريلى . اين مجموعه در سال يكهزار و نهصد و بيست و شش در رُم بهچاپ رسيده است .
دوم : فهرست نسخههاى خطى عربى / اسلامى آكادمى لينچى ، اثرِ پروفسور رناتو تراينى . در اين دفتر، هشتاد و يك مجموعه دستنويس كه در برگيرنده بيش از دويست و شصت كتاب و رساله است ، شناخته شده است.
سوم : فهرست نسخههاى خطى فارسى آكادمى لينچى، اثرِ آنجلو ميشل پيه مونتسه . در اين دفتر هم پنجاه و نُه دستنوشتِ فارسى شناسايى شده است .
چهارم : فهرست نسخههاى خطى كتابخانه آكادمى لينچى ، بهپيوستِ دو فِهرستواره، اثرِ دوست دانشمندم سيّد صادق حسينى اشكورى . نشرِ مَجمع ذخاير اسلامى در شهرستان قم . در اين فهرست ، دستنوشتهايى معرّفى شده كه ريز فيلمِ آنها در مركز احياى ميراث اسلامى قم موجود است .
در اين مقال نيز ذيلاً بهمعرّفىِ نُه نسخه نادر و نفيسِ اين آكادمى با بهره يابى از واپَسين فهرستِ ياد شده پرداخته مىشود :
دستنوشتها
[ 1 ]
أسنَى العقائد في أشرف المطالب و أزلف المقاصد
عقايد - عربى
از : امام الناصر حسن بن على بن داود مؤيّدى درگذشته 1024 هجرى .
پاسخ بهشش پرسش اعتقادى است كه برخى شيعيانِ يَمن از نويسنده پرسيدهاند و وى مطابق كيشِ زيديه پاسخ گفته است . محتواى موضوعىِ پرسشها عبارتند از : قضيّة الأشباح ، الخمسة الأشباح هُم أهل الكساء ، أهل الكساء في الجملة هُم أهل البيت عليهم السلام ، أهل البيت طوائفهم و فِرَقهم غير خارجين مِن الفرقة الزيدية، الفرقة الزيدية هي الفرقة الناجية، طلب تصحيح الخبر و إحكامه و معرفة كيفيّته و أحكامه.
نسخ ، عبداللّه بن احمد بن ابراهيم شرفى ، چهار شنبه 25 / ع 2 / 1052 هجرى ، دفتر پنجم از مجموعه ، برگه 287 - 329 ، شماره 34 ، 4711(4) .
[ 2 ]
الإفادة في تاريخ الأئمّة السادة
تاريخ - عربى
از : امام ابوطالب يحيى بن حسين هارونى ديلمى درگذشته 424 هجرى .
تاريخ زندگانى امير مؤمنان على و امام حسن و امام حسين عليهم السلام و پيشوايان زيديه تا سال 360 هجرى كه بهامام المهدى لِدين اللّه ابو عبدالله محمّد بن حسن بن قاسم پايان يافته است . وى در اين كتاب از اثر ارزشمند « المصابيح » تصنيف احمد بن ابراهيم حسنى درگذشته 352 هجرى بهره فراوانى برده است .
نسخ ، عبدالله بن احمد بن ابراهيم شرفى ، 17 / ج 1 / 1054 هجرى در روزگار امامتِ قاسم بن محمّد ، دفتر سوم از مجموعه ، برگه 188 - 274 ، شماره 34 ، 471 .
[ 3 ]
البساط
كلام - عربى
از : امام الناصر لِلحقّ حسن بن على حسينى اُطروش درگذشته 304 هجرى .
مختصرى در پيرامَنِ عدل و توحيد و ديگر مطالبِ مربوطه كه مطابقِ مذهب اهل بيت عليهم السلام و با استفاده از آيات و رواياتْ همراه با خُرده گيرى بر مُجبّره و ديگر فِرَق باطله تأليف شده است .
نسخ ، عبداللّه بن احمد بن ابراهيم شرفى ، چهار شنبه 17 / ج 1 / 1052 هجرى ، دفتر يكم از مجموعه ، برگه 2 - 79 ، شماره 34 ، 471 .
[ 4 ]
بلوغ المرام مِن سيرة ابن هشام
سيره پيامبر - عربى
از : تقى الدين ابوبكر ابن حِجَّه حموى درگذشته 837 هجرى .
تهذيب و اضافاتى است بر كتاب پرآوازه « السيرة النبويّة » اثر ابن هشام . نسخه حاضر دربرگيرنده نيمه دومِ كتاب است .
نسخ مُعرَب ، محمّد بن محمّد بن شرف نقوى حموى ، مُستهلّ رجب 833 هجرى ، 522 صفحه ، شماره 76 ، 1617 .
[ 5 ]
تَشنيف أُذُن الألمعي في نظم حِكَم الوصيّ
نظم - عربى
از : نويسندهاى ناشناخته .
قصيده لاميهايست در يكصد و يك بيت كه در آن شمارى از سخنان حكمتآميز امير مؤمنان على عليه السلام به رشته نظم دركشيده شده است .
نسخ ، سده 13 هجرى ، دفتر دوازدهم از مجموعه ، برگه 244 - 252 ، شماره 39 ، 665 .
[ 6 ]
الردّ على الجبريّة و القدريّة
كلام و عقايد - عربى
از : قاضى ابو عمر احمد بن محمّد بن حفص خَلّال(5) .
پاسخ مفصّلى است بهادلّههاى قرآنىِ جبريّه . نسخه حاضر تا اوايل سوره جِنّ را در بردارد .
نسخ كم نقطه ، سده 7 يا 8 هجرى ، كتابت شده به جهتِ عبداللّه بن عمر بن على بن يحيى تميمى ، از انجام ناتمام است ، 347 صفحه ، شماره 31 ، 325 .
[ 7 ]
صحيفة الرضا عليه السلام
اخبار - عربى
بهروايت از : امام على بن موسى الرضا عليهما السلام .
كتاب معروفى كه بهاسناد گونه گون نقل گرديده است ، نسخه حاضر بهروايتِ قاضى ابو عبداللّه محمّد بن عبداللّه بن حمزة بن أبى النَّجم در تاريخ جُمادى الأولى 630 هجرى بهنقل از پدرش مىباشد .
نسخ ، احتمالاً بهخطّ عبداللّه بن احمد بن ابراهيم شرفى ، ميانه 1008 تا 1054 هجرى ، دفتر يازدهم از مجموعه ، برگه 386 - 413 ، شماره 34 ، 471 .
[ 8 ]
العِقد الفاخر الحسن في طبقات أعيان أهل اليمن
تراجم - عربى
از : شمس الدين على بن حسن خزرجى درگذشته 812 هجرى .
تراجم نسبتاً مفصّلِ بزرگان ديار يَمن از روزگار پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تا سده هشتم هجرى ، در سى باب بهترتيب حروف الفبا ، اين نسخه مربوط بهجلد دوم و از باب ظاء مُعجمه تا آخر كتاب است .
نسخ ، احتمالاً سده 10 هجرى ، در حاشيه تصحيح شده ، 340 صفحه ، شماره 287 ، 668 .
[ 9 ]
المجموع المحيط بالتكليف
كلام - عربى
از : قاضى القضاة ابوالحسن عبدالجبّار بن احمد همدانى استرآبادى درگذشته 415 هجرى .
وى مباحث كلامى را از افاداتِ استادش ابومحمّد ابن متّويه برگرفته و با افزودههايى در اين اثر گرد هم آورده است . كتاب داراى سى و پنج جزء و هر جزء در چند باب مىباشد ، اين نسخه دربرگيرنده هشت جزء نخستين است .
نسخ ، پِگاه سه شنبه نيمه نخستِ ماه ربيع الثانى 691 هجرى ، داراى حواشى مختصر ، 339 صفحه ، شماره 320 ، 670 .
پی نوشتها
4) رقم سمتِ راست مربوط بهشماره نسخه در آكادمى، و رقم سمتِ چپ مربوط بهمركز احياى ميراث اسلامى است .
5) ابن نديم وى را در عدادِ دانشيان شيعى برشمرده است . نگر : الفهرست : 220 - 221 ، طبعِ رضا تجدّد .
دوشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۸۷ ساعت ۱۲:۱۵
